زادروز كتابخانه‌های سيار «بوک موبيل»

امروز زادروز كتابخانه سيار (بوك موبيل Bookmobile) است که براي نخستين بار در فوريه 1857 در انگلستان بهره برداري از آن آغاز شد. بوک موبيلها که از آن پس تکامل يافته و اينک مجهز به کامپيوتر عمومي و کتابهاي ضبط شده روي نوار و سي دي و ... شده اند وسیله ای مفيد و در دسترس، براي کسب معلومات و اطلاعات عمومي بشمار مي روند. اين ابتكار به سرعت جهاني شده است، ولي ما ايرانيان فاقد آن هستیم. اين کتابخانه هاي سيار ضميمه کتابخانه هاي هر شهر هستند که هزينه آنهارا شهرداري ها تامين مي کنند.

کتابخانه هاي سيّار چرخدار قرن نوزدهم با اسب و يا قاطر (واگن اسبي) به ميدانهاي شهر و پارکها منتقل مي شدند و علاوه بر کتاب، صندلي با خود حمل مي کردند تا اگر مراجعين مايل به خواندن کتاب و يا برداشتن يادداشت از موضوعات در همان محل باشند جاي نشستن داشته باشند. از دهه دوم قرن بيستم و براي نخستين بار در آمريکا، از اتومبيل براي اين کار استفاده شد و از سال 1917 بوک موبيلها به نام موبيل لايبراري Mobile Library به شکل اتوبوس در آمده اند.

شهرداري سانفرانسيسکو هشتم فوريه 1957 و به مناسبت صد ساله شدن بوک موبيل، در اين شهر چند بوک موبيل با اتوبوسهايي که براي اين کار ساخته شده بودند راه اندازي کرد. قبلا از اتوبوسهاي معمولي عمدتا از رده خارج شده براي اين کار استفاده مي شد. نخستين بوک موبيل در آمريکا در سال 1904 توسط شهرداري چسترChester ايالت کاروليناي جنوبي راه اندازي شده بود.

كتابخانه های سیّار شعب كتابخانه هاي عمومي هر شهر هستند كه از بام تا شام در ساعات معين در ميدانها و نقاط مشخص شهر متوقف مي شوند و شهروندان به آنها مراجعه مي كنند. اين واحدها معمولا در يك اتوبوس بعضا از رده خارج شده شهري قرار دارند كه رنگ آميزي مجدد و میزگذاری و قفسه بندی مي شود. هر كتابخانه عمومي شهر داراي چند واحد سيار است كه هركدام مسير مشخص دارند و شهرداري ها هزينه آنها تقبل مي كنند.

اين اتوبوسها كتب رفرنس (مرجع كه عاريه دادن آنها ممنوع است) و مجلات تخصصي، نوار کتاب (کتابهای ضبط شده در نوار)، سی. دی، روزنامه ها و کتابها و كاست فيلمهاي آموزشي و فیلمهای سینمایی را (جهت عاریه دادن) باخود حمل مي كنند و از قرن 21 متصل به اینترنت شده اند که افراد از طریق آن می توانند ایمیل رد و بدل کنند و از رویدادها آگاه شوند و از مطالب مورد نظر کاپی رایگان بگیرند. این بوک موبیلها دارای ماشین فتوکپی برای رفع نیاز ارباب رجوع هستند. در سابق، كارتهاي كاتالوگ كتابها را با خود مي بردند که اينك به كامپيوتر حاوي فهرست كتابها بر حسب نام مولف، عنوان كتاب و يا موضوع آن مجهزند.

در هر اتوبوس يك كتابدار حرفه اي كار مي كند كه عمدتا رانندگي اتوبوس را هم برعهده دارد. ساكنان محل اگر كتابي را بخواهند عنوان و مولف و موضوع را به كتابدار مي دهند. كتابدار دربازگشت به كتابخانه عمومی مربوط كتاب را دريافت مي دارد و اگر موجود نباشد از يك كتابخانه ديگر در هرگوشه كشور كه باشد عاريه مي كند و تلفني به متقاضي اطلاع مي دهد كه چه روزي و ساعتي براي دريافت كتاب به «بوک موبیل» مربوط مراجعه كند. همچنين كساني كه از هر كتابخانه شهر كتاب عاريه كرده باشند مي توانند كتاب را به اين واحد سیّار بازگردانند و لزومي به رفتن به ساختمان كتابخانه نيست. مردمي كه كتاب اضافي درخانه دارند و يا بخواهند كتاب به كتابخانه عمومی شهر اهداء بكنند به همين واحدها مراجعه مي كنند و كتاب را تحويل مي دهند. تلفني هم مي شود از كتابخانه شهر كتابي را خواست و روز بعد در اين واحدها تحويل گرفت.

در كشورهاي انگليسي زبان «كتابدار حرفه اي» فردی است كه در اين رشته از دانشگاههاي مشخصي دست كم فوق ليسانس گرفته باشد، زيرا كه بايد قادر باشد به هر پرسشي پيرامون هر موضوعي با مراجعه به كتب و منابع مرجع پاسخ دهد.