عربستان پول ندارد

مشکلات اقتصادی این روزهای عربستان بر کسی پوشیده نیست. پایگاه خبری بیزینس اینسایدر در تحلیلی به قلم جان مالدین کارشناس اقتصادی و نویسنده پرفروش‌ترین کتاب نیویورک تایمز در این رابطه نوشته است: اوایل سال جاری میلادی جانشین ولیعهد عربستان سعودی اعلام کرد این کشور اولین عرضه عمومی سهام شرکت نفت دولتی آرامکو را در دست بررسی دارد. اندکی بعد خالد الفالح، مدیرعامل آرامکو، روشن کرد که عرضه سهام شامل ذخایر نفتی عربستان نمی‌شود. برآورد می‌شود ذخایر نفتی عربستان 268 میلیارد بشکه است.

الفالح در مصاحبه با شبکه العربیه گفت: «ذخایر تحت تملک دولت باقی خواهد ماند.» اظهارات درباره عرضه سهام شرکت آرامکو مبهم و برنامه حقیقی عربستان برای این عرضه نامشخص بود. اما این مساله که سهام آرامکو در بازارسهام عرضه شود یا خیر، مهم نیست، بلکه آنچه اهمیت دارد این است که جانشین ولیعهد عربستان سعودی انجام این کار را علنا اعلام کرده است. آرامکو ارزشمندترین شرکت جهان است و یکی از مهم‌ترین منابع قدرت ژئوپلیتیک برای عربستان محسوب می‌شود. بنابراین جانشین ولیعهد از پیامدهای چنین اظهاراتی کاملا آگاه است. همه این مسائل آشکار می‌کند قیمت پایین نفت عربستان را دچار ناامیدی کرده است.

عربستان فقط برای 3 تا 5 سال ذخیره ارزی دارد

یکی از اصلی‌ترین دلایلی که موجب شده است عربستان سهام آرامکو را بفروشد این است که این کشور باید پول داشته باشد تا زمان بخرد. آژانس پولی عربستان سعودی تایید می‌کند که کسری بودجه این کشور در سال 2015 معادل 6/ 21 درصد از تولید ناخالص داخلی بوده است که نسبت به 3 درصد تولید ناخالص داخلی در سال 2014 جهش چشمگیری داشته است. مقامات عربستان امیدوارند این کسری بودجه را در سال 2016 به 13 درصد کاهش دهند. اما صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کند کسری بودجه عربستان در سال 2016 حدود 20 درصد تولید ناخالص داخلی خواهد بود. این در شرایطی است که عربستان طی چند سال گذشته تقریبا 100 میلیارد دلار از ذخایر خود را خرج کرده است. ثبت کسری بودجه دیگری به همین اندازه موجب خواهد شد 100 میلیارد دلار دیگر مصرف شود. درحال حاضر ذخایر عربستان تقریبا 650 میلیارد دلار است.

اما مشکل این برآوردها این است که میانگین قیمت نفت خام سبک عربستان را برای سال 2016، 50 دلار درنظر گرفته‌اند. اما قیمت فعلی نفت وست تگزاس اینترمدییت حدود بشکه‌ای 30 دلار است و این، قیمت تحویل‌شده نفت است. مبلغ واقعی که تولیدکننده دریافت می‌کند حتی از این مقدار کمتر است. بنابراین، اگر قیمت نفت به جای بشکه‌ای 50 دلار در محدوده بشکه‌ای 30 دلار باقی بماند، چه اتفاقی برای کسری بودجه عربستان خواهد افتاد؟ بانک مریل لینچ آمریکا این‌گونه برآورد می‌کند که با نفت بشکه‌ای 30 دلار عربستان سعودی حتی با کاهش بودجه 25 درصدی فقط به مدت سه تا پنج سال ذخیره و توانایی استقراض خواهد داشت. بسیاری از بانک‌های سرمایه‌گذاری معتبر پیش‌بینی می‌کنند در سال جاری میلادی قیمت نفت به بشکه‌ای 20 دلار کاهش خواهد یافت. اگر بحران‌های اروپا و چین تقاضای جهانی برای نفت را حتی به میزان اندکی کاهش دهد، احتمال رسیدن قیمت نفت به بشکه‌ای 20 دلار بسیار بالا خواهد بود.

عربستان برای حفظ جهان عرب به پول نیاز دارد

عربستان به‌رغم اینکه خود در بحران قرار دارد، پول فراوانی هزینه کرده است تا جهان عرب را از بحران حفظ کند. بسیاری از دولت‌های عربی یا دچار فروپاشی شده‌اند یا به شدت ضعیف هستند. درحال حاضر عربستان دست‌کم با دو چالش خارجی روبه‌رو است: ایران و گروه تروریستی داعش. عربستان خود را دشمن ایران می‌داند و درنتیجه درگیری‌های نیابتی در منطقه به راه انداخته است. عربستان سعودی علاوه بر شرکت در جنگ‌های نیابتی از دولت‌های عربی گرفتار در مشکلات اقتصادی، ازجمله بحرین، اردن، مراکش و مصر حمایت مالی به عمل می‌آورد.

دیگر چالش خارجی عربستان سعودی خیزش گروه‌های تروریستی است که قابل‌توجه‌ترین این گروه‌ها، داعش است. داعش شبیه به یک دولت عمل می‌کند و در بخش‌های بزرگی از سوریه و عراق اعلام خلافت کرده است. عربستان سعودی حمایت مالی فراوانی از شورشیان سوری که با داعش می‌جنگند به عمل می‌آورد، زیرا نگران است که داعش به این کشور پادشاهی حمله ‌کند. داعش به مساجد شیعیان در عربستان حمله کرده است و فضای قطبی‌شده فرقه‌ای را در منطقه تقویت و امنیت عربستان را تضعیف کرده است.

عربستان با چالش‌های داخلی جدی روبه‌رو است

پایه‌های سیستم اجتماعی عربستان بر توانایی دولت در پشتیبانی از شبکه رفاه اجتماعی برای بخش‌های مختلف جامعه سعودی استوار است. 70‌درصد از جمعیت عربستان کمتر از 30‌سال سن دارند. دولت یارانه‌های فراوانی را برای کالاهایی مانند مواد غذایی و نفت درنظر می‌گیرد و به اکثریت جمعیت عرب سنی خدمات اجتماعی و آموزش ارائه می‌کند. درحال حاضر دولت عربستان خدمات بهداشت و درمان و آموزش رایگان ارائه می‌دهد، به برق و آب یارانه اختصاص می‌دهد، از درآمدها مالیات کسر نمی‌کند و حق بیمه حقوق بازنشستگی عمومی را پرداخت می‌کند. نزدیک به 90 درصد از مردم عربستان توسط دولت استخدام می‌شوند و حقوق آنها بیشتر از مقداری است که بخش خصوصی ارائه می‌کند. مشکلات مالی فعلی عربستان موجب می‌شود این کشور نتواند پولی را که صرف گروه‌های مشکل‌ساز مانند مخالفان، اصلاح‌طلبان و افراط‌گرایان می‌کند، افزایش دهد. هزینه‌های داخلی دولتی که عربستان را متحد نگه داشته است نیز کاهش یافته است و این مساله خطرات جدی بر ثبات اجتماعی و اقتصادی این کشور اعمال می‌کند.

هنگام سختی باید اقدامات دشوار درپیش گرفت

عربستان به پول نفت وابسته است و این پول برای ایجاد کشوری پیشرفته به لحاظ تکنولوژیک و قدرتمند استفاده شده است. اما کاهش قیمت نفت و نبود شواهدی مبنی بر افزایش سریع قیمت‌های نفت، بحران جانشینی، احتمال ناآرامی‌های داخلی درپی کاهش بودجه و چالش‌های بی‌سابقه خارجی عربستان را به سمت موقعیتی خطرناک سوق داده است. این وضعیت دلیل عرضه سهام ارزشمندترین دارایی عربستان یعنی آرامکو، در بازار سهام است.